W dniu 24 maja 2021 r. NSA podjął uchwałę w składzie 7 sędziów (sygn. akt: I FPS 1/21) mającą istotne znaczenie dla podatników, wobec których administracja skarbowa wszczęła postępowanie karno-skarbowe w związku ze zbliżającym się terminem przedawnienia.
Orzeczenie to daje możliwość kontroli przez sądy administracyjne, czy nie doszło do pozornego zastosowania przepisu w celu wydłużenia czasu na działanie organu.
Na podstawie art. 70 § 6 pkt 1 Ordynacji podatkowej dochodzi do zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego w przypadku wszczęcia postępowania w sprawie o przestępstwo lub wykroczenie skarbowe. Regulacja ta nie wymaga udowodnienia przesłanek potrzeby wszczęcia takiego postępowania, co wielokrotnie było wykorzystywane w sposób instrumentalny przez urzędników, w celu zyskania dłuższego czasu na prowadzenie kontroli.
NSA w swojej uchwale wskazał, że sądy administracyjne mają możliwość kontroli zasadności wszczęcia postępowania karnego skarbowego – nie tylko pod względem formalnym, ale również merytorycznym. Sąd oceniając czy doszło do zawieszenia terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego jest w obowiązku zbadać, czy takie działanie nie miało pozorowanego charakteru, związanego wyłącznie ze zbliżającym się terminem przedawnienia. NSA zaznacza, że o instrumentalnym charakterze tego działania może świadczyć między innymi brak aktywności organów postępowania przygotowawczego po wszczęciu takiego postępowania.
Zgodnie z przedmiotową uchwałą, sądy administracyjne rozpatrując skargę na decyzję organu wydaną w wyniku takiego postępowania, mają obowiązek zbadać, czy wszczęcie postępowania karnego skarbowego nie nastąpiło w danej sprawie w sposób instrumentalny. W przypadku, gdy sąd stwierdzi, że wszczęcie tego postępowania było niezasadne, orzeka on o braku skutku w postaci zawieszenia biegu terminu przedawnienia – co ostatecznie wiąże się z umorzeniem postępowania podatkowego.
Uchwała rozwiązuje istniejący od wielu lat spór stwierdzając, że kognicja sądów administracyjnych obejmuje również badanie, czy głównym celem wszczęcia postępowania karnego skarbowego przez organy nie jest zawieszenie biegu terminu przedawnienia. Sądy administracyjne nie mogą zatem już uchylać się od rozstrzygania tej kwestii, co było dotychczas częstą praktyką.
