Jedną z regulacji przewidzianych w ramach Polskiego Ładu jest możliwość informowania podmiotów gospodarczych przez Szefa KAS o tym, że ich kontrahent jest tzw. znikającym podatnikiem (ang. missing trader), czyli jednym z ogniw tzw. karuzeli vatowskiej
Podatnik, którego takie zawiadomienie dotyczy, zazwyczaj dowie się o nim z opóźnieniem, nie będzie miał też żadnego mechanizmu obrony na wypadek gdyby te informacje okazały się nieprawdziwe.
Zgodnie z projektem przez znikającego podatnika rozumie się podmiot zarejestrowany jako podatnik dla celów podatku od towarów i usług, który z potencjalnym zamiarem oszustwa nabywa towary lub usługi lub symuluje ich nabywanie, i zbywa je jako opodatkowane podatkiem od towarów i usług, nie wpłacając podatku od towarów i usług do właściwego urzędu skarbowego. Przesłanka potencjalności zamiaru budzi szereg wątpliwości. Zgodnie ze słownikową definicją, „potencjalny” oznacza bowiem tyle co „przypuszczalny” czy „hipotetyczny”. Z literalnego brzmienia przepisu wynika zatem, że wystarczy, iż organ podatkowy uzna, że zachodzi możliwość, że podatnik taki zamiar miał. Znikającym podatnikiem byłby zatem również podatnik, który nie ma zamiaru oszustwa vatowskiego, jeśli z okoliczności faktycznych organ wywnioskuje, że hipotetycznie taki zamiar mógł mieć. Przechodzimy więc ze sfery faktów do sfery przypuszczeń. To na podatniku będzie ciążyć konieczność wykazania nie tyle, że takiego zamiaru wcale nie miał, co że nie mógł go mieć nawet potencjalnie, a zatem, że organ nie powinien był posiadania zamiaru nawet przypuszczać. Pytanie, czy podatnik będzie mieć taką szansę – skutki rzucenia na niego podejrzenia o udział w oszustwie podatkowym dotkną go bowiem poza procedurą karną.
Komentowane rozwiązanie odbiega od zasad przyjętych w polskim prawie karnym, gdzie zasadą jest domniemanie niewinności, które oznacza, że sprawcy należy udowodnić winę a ciężar dowodu w tym zakresie spoczywa na organach państwowych. Sam zamiar jest stanem przeżyć psychicznych sprawcy, który odczytuje się na podstawie jego zachowania i nie wolno go domniemywać. Nie można wobec tego uznać, że organ jest zwolniony w zupełności z jakiegokolwiek wykazania podstaw dla swojego wniosku o potencjalności występowania po stronie podatnika zamiaru, bo jego zdanie nie może być oparte wyłącznie na dowolności wnioskowania bez racjonalnie określonych przesłanek. Wydaje się zatem, że choć organ nie musiałby udowodnić sprawcy zamiaru, to powinien go co najmniej uprawdopodobnić. Tak jak sąd korzysta z pewnego zakresu swobody, ale nie może opierać wyrokowania na dowolnie wybranych, nieuzasadnionych kryteriach, tak nie powinien takich kompetencji mieć organ administracji publicznej, zwłaszcza, że w przeciwieństwie do sądu jest on stroną postępowania, które sam inicjuje.
Przede wszystkim jednak podatnik nie będzie miał możliwości obrony, zanim organ podejmie działania. Będzie mógł jedynie rozważyć następcze żądanie naprawienia ewentualnej szkody na zasadach wynikających z art. 417 k.c. Przepis ten daje jednak możliwość uzyskania odszkodowania za działania organów niezgodne z prawem, a więc nie wiadomo, czy za takie zostałyby uznane działania podjęte w zgodzie z przywołaną definicją znikającego podatnika.
Wydaje się zatem, że przewidziane rozwiązanie jest zbyt daleko idące i stojące w sprzeczności z zasadami konstytucyjnymi – w istocie przenosi karalność na etap przed popełnieniem czynu zabronionego, do popełnienia którego może w ogóle nie dojść. Wprowadza też w praktyce domniemanie winy podatnika i pozbawia go realnej możliwości obrony, wobec czego należałoby postulować jego zmianę co najmniej przez określenie kryteriów obiektywnych, które o potencjalnym zamiarze oszustwa mogą świadczyć.
