Projekt nowelizacji ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu opublikowany na stronach Rządowego Centrum Legislacji (UC75) wprowadza istotne zmiany w funkcjonowaniu Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych (CRBR).
Zmiany te wdrażają postanowienia Dyrektywy 2024/1640 i mają na celu dostosowanie polskich przepisów do wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawach połączonych C-37/20 i C-601/20, który zakwestionował nieograniczony dostęp do informacji o beneficjentach rzeczywistych jako niezgodny z zasadami ochrony danych osobowych i Kartą Praw Podstawowych.
Dotychczas, zgodnie z Dyrektywą 2018/843, przepisy zapewniały powszechny dostęp do informacji gromadzonych w CRBR. Po wejściu w życie nowych przepisów, dostęp ten zostanie istotnie ograniczony.
Nowelizacja przewiduje dwa rodzaje dostępu do danych ujawnionych w CRBR:
Podmioty, wobec których przewidziano bezpośredni dostęp do rejestru przed pierwszym udostępnieniem im informacji zobowiązane będą do złożenia formularza identyfikującego. Formularz ten będzie musiał być aktualizowany w przypadku zmiany danych w nim zawartych.
Pozostałe podmioty, chcąc uzyskać dostęp do danych w rejestrze, będą musiały złożyć stosowny wniosek, wykazując swój uzasadniony interes. Interes ten ustalany ma być z uwzględnieniem dwóch kryteriów: funkcji lub zawodu wnioskodawcy oraz związku z podmiotem, którego dotyczy wniosek o udostępnienie informacji z CRBR.
Z obowiązku wykazania uzasadnionego interesu zwolnieni zostaną dziennikarze, organizacje pozarządowe oraz przedstawiciele środowiska akademickiego, pod warunkiem jednak, że ich działalność jest związana z zapobieganiem lub zwalczaniem prania pieniędzy, finansowania terroryzmu lub czynów zabronionych związanych z korzyściami mogącymi stać się przedmiotem prania pieniędzy. Za posiadające uzasadniony interes uznano również m.in. osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, które prawdopodobnie zawrą transakcję z podmiotem, którego beneficjent rzeczywisty został ujawniony w CRBR, sądy rejonowe prowadzące KRS czy zamawiający w rozumieniu Prawa zamówień publicznych.
Weryfikacja danych beneficjenta rzeczywistego nie będzie natychmiastowa, tak jak to jest obecnie. Podstawowy termin rozpoznania wniosku o udostepnienie informacji z CRBR określono bowiem na 12 dni roboczych. Termin ten może ulec wydłużeniu nawet o 24 kolejne dni robocze w przypadku nagłego znacznego zwiększenia liczby wniosków o udostępnienie informacji z rejestru. We wskazanym wyżej terminie organ prowadzący CRBR zobowiązany będzie udostępnić żądane informacje albo wydać decyzję o odmowie ich udostępnienia.
Wnioskodawcy będą również otrzymywali tzw. potwierdzenia przyznania dostępu do CRBR. Wydawane one będą na okres 3 lat. Wnioskodawca legitymujący się takim potwierdzeniem przy składaniu kolejnych wniosków nie będzie musiał ponownie wykazywać swojej funkcji lub zawodu, a jego sprawa zostanie rozpatrzona w terminie 7 dni, zamiast podstawowych 12 dni.
Nowelizowane przepisy mają wejść w życie do dnia 10 lipca 2025 r. Ustawodawca przewiduje jednak również II fazę ograniczania dostępu do informacji na temat beneficjentów rzeczywistych, która zaplanowana jest na lipiec 2026 r. W ramach II fazy ograniczony zostanie katalog danych beneficjenta rzeczywistego ujawnianych w CRBR. Wprowadzona zostanie również możliwość wyłączenia dostępu do całości lub części danych dotyczących beneficjenta rzeczywistego w przypadkach, gdy beneficjentem jest osoba nieposiadająca pełnej zdolności do czynności prawnych albo gdy ujawnienie tych informacji narażałoby beneficjenta na niewspółmierne ryzyko nadużycia finansowego, uprowadzenia, szantażu, wymuszenia, nękania, przemocy lub zastraszania.
Zmiany w dostępie do CRBR mają na celu zrównoważenie przeciwstawnych interesów: przejrzystości życia gospodarczego i utrzymania zaufania do systemu finansowego z jednej strony oraz ochrony prywatności osób fizycznych z drugiej. Planowane ograniczenia nie oznaczają co prawda całkowitego objęcia poufnością informacji zawartych w CRBR, jednak proces weryfikacji beneficjenta rzeczywistego z pewnością się wydłuży i będzie wymagał większego zaangażowania ze strony wnioskodawców.
