Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych [1] zapewnia pracownikom z niepełnosprawnością szereg uprawnień. Wśród nich znajduje się tzw. dodatkowy urlop wypoczynkowy.
Został on uregulowany w art. 19 ustawy i przysługuje osobom:
Dodatkowy urlop wypoczynkowy wynosi 10 dni roboczych w roku kalendarzowym.
Problemem praktycznym, który wyłania się na gruncie stosowania ww. przepisu jest sytuacja, w której pracownik dostarcza pracodawcy po raz pierwszy orzeczenie o posiadanym stopniu niepełnosprawności z opóźnieniem (pomimo, że stan niepełnosprawności obiektywnie istniał i został prawidłowo stwierdzony wcześniej). Zdarza się, że pracownik żąda wówczas udzielenia urlopu „zaległego” za trzy lata wstecz lub ekwiwalentu za ten okres, jeśli umowa ulega rozwiązaniu. Czy w takiej sytuacji pracodawca jest zobowiązany do udzielenia urlopu / wypłaty ekwiwalentu?
Naszym zdaniem odpowiedź na to pytanie jest przecząca.
Pełnomocnik Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych (zgodnie z komunikatem przedstawionym na stronie internetowej Pełnomocnika) wskazuje, że nabycie prawa do dodatkowego urlopu wypoczynkowego jest niezależne od momentu przestawienia orzeczenia pracodawcy i powołuje się na wyrok Sądu Najwyższego z 29 czerwca 2005 r., II PK 339/04. Analogiczne stanowisko prezentuje Państwowa Inspekcja Pracy w podręczniku dotyczącym zatrudniania osób niepełnosprawnych. Stanowisko to w naszej ocenie pozostaje w sprzeczności z aktualnym brzmieniem ustawy o rehabilitacji.
Zgodnie z art. 20c ustawy o rehabilitacji, osobie niepełnosprawnej przysługują uprawnienia pracownicze określone w rozdziale 4 (w tym dodatkowy urlop wypoczynkowy) odpowiednio od dnia, od którego osoba niepełnosprawna została wliczona do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych na podstawie art. 2a. Z kolei art. 2a ustawy o rehabilitacji stanowi, że osobę niepełnosprawną wlicza się do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych począwszy od dnia przedstawienia pracodawcy orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność.
Z przepisów tych wynika zatem wprost, że data dostarczenia pracodawcy pierwszego orzeczenia o posiadanym stopniu niepełnosprawności jest datą graniczną, od której pracodawca ma obowiązek zaliczyć danego pracownika do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych, a w konsekwencji stosować wobec niego przepisy rozdziału 4 ustawy. Inaczej mówiąc, dostarczenie pracodawcy orzeczenia o posiadanym przez pracownika stopniu niepełnosprawności jest warunkiem koniecznym do nabycia uprawnienia do dodatkowego urlopu – nawet w sytuacji, gdy stan niepełnosprawności o stopniu umiarkowanym lub znacznym obiektywnie istniał i został stwierdzony wcześniej. Takie rozumienie ww. przepisów znajduje również potwierdzenie w uzasadnieniu do ustawy wprowadzającej art. 20c do ustawy o rehabilitacji, w którym stwierdzono: Dodanie do ustawy o rehabilitacji art. 20c ma na celu uregulowanie kwestii terminu, od jakiego osoby niepełnosprawne będą mogły korzystać z uprawnień pracowniczych określonych w rozdziale czwartym ustawy o rehabilitacji. W obowiązującym stanie prawnym termin ten określony jest jedynie w przypadku korzystania z prawa do skróconego wymiaru czasu pracy. W konsekwencji dochodzi do sytuacji, w których osoby niepełnosprawne nie informują swoich pracodawców o zakresie swoich uprawnień pracowniczych, by po pewnym czasie dochodzić roszczeń z tego tytułu (np. roszczeń z tytułu prawa do dodatkowego urlopu wypoczynkowego).
Powoływany przez PON oraz PIP wyrok Sądu Najwyższego zapadł w stanie prawnym obowiązującym przed dodaniem art. 20c oraz 2a do ustawy o rehabilitacji, zatem w powyższym zakresie stracił swoją aktualność. Warto także dodać, że w orzeczeniach sądów powszechnych należycie odnotowuje się fakt wprowadzenia od 1 czerwca 2011 r. art. 20c oraz 2a do ustawy o rehabilitacji. Wydaje się zatem, że stanowisko prezentowane przez PON i PIP stoi w opozycji zarówno do literalnego brzmienia przepisów jak i wydanych na ich gruncie orzeczeń.
[1] Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r., tj. z dnia 16 listopada 2022 r. (Dz.U. z 2023 r. poz. 100); dalej: ustawa o rehabilitacji.
