29 czerwca 2023 r. Polska podpisała umowę ramową UE w sprawie transgranicznej pracy zdalnej wprowadzającą możliwość modyfikacji w zakresie podlegania systemowi zabezpieczenia społecznego. Porozumienie to umożliwia objęcie pracownika ubezpieczeniem społecznym państwa, w którym siedzibę ma jego pracodawca, w przypadkach gdy praca w znacznej części jest wykonywana w innych państwie.
Ogólne zasady w zakresie podlegania zabezpieczeniu społecznemu w przypadkach transgranicznych określa rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Zgodnie z treścią art. 13 ust. 1 lit. a tego rozporządzenia pracownik, która wykonuje pracę w dwóch lub więcej państwach członkowskich, podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania, jeżeli wykonuje znaczną część pracy w tym państwie członkowskim. Przez znaczą część pracy rozumie się co najmniej 25% wykonywanej pracy. Umowa ramowa UE, o której mowa w niniejszym artykule, dopuszcza zastosowanie wyjątku względem art. 13 ust. 1 lit. a) rozporządzenia, a więc umożliwia objęcie pracownika ubezpieczeniem społecznym państwa siedziby pracodawcy, pomimo wykonywania w państwie zamieszkania znacznej części pracy.
Porozumienie dotyczy pracowników mających pracodawcę lub pracodawców w jednym państwie członkowskim (innym niż ich państwo zamieszkania) i wykonujących część pracy w państwie zamieszkania w formie zwyczajowej telepracy transgranicznej w wymiarze co najmniej 25% ale poniżej 50% całkowitego czasu pracy.
Telepraca transgraniczna dla celów porozumienia oznacza pracę zdalną (telepracę) wykonywaną z państwa zamieszkania przy zachowaniu połączenia cyfrowego ze środowiskiem pracy pracodawcy, którego siedziba znajduje się w państwie innym niż państwo zamieszkania.
Postanowienia umowy nie mają natomiast zastosowania do osób, które:
- zwykle wykonują działalność inną niż praca zdalna z kraju zamieszkania,
- zwykle wykonują działalność w kraju innym niż sygnatariusze umowy,
- prowadzą działalność na własny rachunek.
Aby skorzystać z umowy ramowej, pracodawca lub pracownik składa wniosek o wydanie zaświadczenia A1 do instytucji zabezpieczenia społecznego w państwie pracodawcy. Zaświadczenie to jest wydawane jednorazowo na maksymalnie trzy lata, z możliwością dalszego przedłużenia.
Należy przy tym pamiętać , że osoba zainteresowana może zostać objęta zakresem porozumienia pod warunkiem, że miejsce jej zamieszkania znajduje się w państwie, które przystąpiło do porozumienia ramowego. Jednocześnie siedziba pracodawcy tej osoby musi znajdować się w jednym z pozostałych państw, które podpisały porozumienie. Na dzień publikacji niniejszego artykułu, do porozumienia przystąpiły również: Austria, Belgia, Chorwacja, Czechy, Finlandia, Francja, Niemcy, Lichtenstein, Luxemburg, Malta, Norwegia, Portugalia, Hiszpania, Szwecja, Szwajcaria, Holandia, Słowacja.
Państwa, które podpisały umowę do czerwca 2023 r. (tj. wymienione wyżej), mogą stosować jej postanowienia od 1 lipca 2023 r. przez 5 kolejnych lat. Po tym czasie, umowa będzie automatycznie odnawiana na okresy pięcioletnie. W przypadku państw, które podpiszą niniejszą umowę na późniejszym etapie, staje się ona skuteczna w stosunku do tego państwa od pierwszego dnia miesiąca następującego po jej podpisaniu.
Umowa ramowa ma charakter tymczasowy i będzie regulować powyższe kwestie do czasu dostosowania rozporządzenia koordynującego w sprawie zabezpieczenia społecznego do nowych realiów wykonywania pracy w sposób transgraniczny.
