Zarządzanie funduszami inwestycyjnymi nie tylko dla wybranych – czyli o zwolnieniu od opodatkowania VAT w przypadku usług świadczonych na rzecz zarządzających funduszami

Interpretacja ta potwierdza, iż zwolnienie od opodatkowani VAT nie dotyczy jedynie wskazanych explicite w treści przepisu podmiotów zarządzających funduszami inwestycyjnymi, ale również podmiotów świadczących bezpośrednio na ich rzecz usługi, które umożliwiają zarządzanie funduszami.

Przedmiotowe zwolnienie, o którym mowa w art. 43 ust. 1 pkt 12 ustawy o VAT, stanowi efekt implementacji do ustawy o VAT przepisów dotyczących usług zarządzania funduszami inwestycyjnymi, alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi i zbiorczymi portfelami papierów wartościowych jak również portfelami inwestycyjnymi tych podmiotów. Konstrukcja zwolnienia ma charakter podmiotowo-przedmiotowy, przy czym w celu ustalenia jego strony podmiotowej konieczne jest jednoczesne odwołanie się do ustawy z 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi.

Do ww. podmiotów zaliczają się określone fundusze inwestycyjne oraz podmioty nimi zarządzające, tj.

• Alternatywne Fundusze Inwestycyjne, w formie funduszy inwestycyjnych zamkniętych (FIZ), które co do zasady prowadzą działalność jako Fundusze Aktywów Niepublicznych (FIZAN),
• Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych (TFI), która zarazem mogą zarządzać FIZAN
• Podmioty działające w formie spółek zarządzające FIZ (ZFIZ),
• Alternatywne Spółki Inwestycyjne zarządzane zarówno wewnętrznie jak i zewnętrznie (ASI), oraz podmioty zarządzające ASI (ZASI)

Co do zasady zwolnienie od opodatkowania VAT dla usług zarządzania, które są świadczone bezpośrednio przez ww. podmioty nie było przedmiotem kontrowersji. Inaczej miało się to jednak do podmiotów wspomagających takich jak np. kancelarie prawne, które świadczyły na rzecz tych podmiotów usługi, które również można było uznać za usługi w zakresie „zarządzania”, w świetle omawianych przepisów, a co do których DKIS odmawiał stosowania zwolnienia.

Osią sporu na tym polu pozostawała prezentowana przez DKIS zawężająca wykładnia pojęcia „zarządzania”. DKIS w ramach wydawanych interpretacji za przesądzającą uznawał definicję zawartą w Dyrektywie PE i Rady 2011/61/UE z dnia 8 czerwca 2011 r. w sprawie zarządzających alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi i zmiany dyrektyw 2003/41/WE i 2009/65/WE oraz rozporządzeń (WE) nr 1060/2009 i (UE) nr 1095/2010 (tzw. dyrektywa ZAFI). Jak wynika bowiem z jej pkt 1 załącznika I minimalny zakres funkcji do uznania danej czynności za „zarządzanie” stanowi:

1. a) zarządzanie portfelami inwestycyjnymi,
2. b) zarządzanie ryzykiem.

DKIS pomijał zarazem drugą definicję w tym zakresie, na którą zwracali w swych uzasadnieniach podatnicy, tj. tą zawartą w Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/65/WE z dnia 13 lipca 2009 r. w sprawie koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe (tzw. dyrektywa UCITS). Jak zaś wynika z jej Załącznika II pod pojęciem zarządzania należy rozumieć m.in.: administrację, w tym obsługę prawną i obsługę rachunkowo-księgową w zakresie zarządzania funduszem.

Niekorzystną linię interpretacyjną ukróciły jednak wojewódzkie sądy administracyjne uchylając wydawane wcześniej interpretacje (por. m.in. Wyrok WSA we Wrocławiu z 2 października 2019 r., sygn. akt I SA/Wr 370/19). W efekcie powyższego również DKIS zmienił podejście w omawianym zakresie i uwzględnił możliwość dopuszczenia w ramach wykładni ww. definicji zawartej w Dyrektywie UCITS. Jak się wydaje, kluczowe dla sprawy pozostawały wyroki Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE), które już wcześniej przesądziły o możliwości wykładni omawianego zwolnienia z uwzględnieniem Dyrektywy UCITS. TSUE określił jednak w ramach wskazów interpretacyjnych warunki, które powinny być spełnione, by dany podmiot, w świetle zwolnienia na gruncie Dyrektywy o VAT, mógł z niego korzystać. TSUE w ramach wydanych wyroków wskazywał, iż bez znaczenia dla omawianego zwolnienia pozostaje wykonywanie usług przez osoby trzecie, pod warunkiem, iż usługi te stanowią odrębną całość oraz pozostają specyficzne i istotne dla zarządzania danym funduszem (por. wyroki TSUE w sprawach C-169/04, C-8/03, czy C-275/11).

Kolejnym potwierdzeniem zmiany podejścia DKIS w tym zakresie pozostaje omawiana interpretacja. W ramach wydanej interpretacji DKIS zgodził się, iż usługi świadczone przez kancelarię prawną na rzecz podmiotów takich jak ASI, FIZ, czy też zarządzających nimi, które przyjmują formę m.in.:

• obsługi prawnej procesów inwestycyjnych takiej jak legal due diligence potencjalnych lokat funduszy, przygotowywania dokumentacji transakcyjnej, regulującej proces inwestycyjny, negocjacje warunków i zasad dokonania inwestycji oraz dokumentacji transakcyjnej, # nadzór nad realizacją czynności post-transakcyjnych, czy też reprezentację funduszy przed organami publicznymi w postępowaniach o uzyskanie zgód warunkujących dokonanie transakcji (np. UOKiK)
• wsparcie prawne funduszy w nadzorze nad lokatami, znajdującymi się w portfelu inwestycyjnym funduszy, w formie negocjacji i przygotowywanie dokumentów inwestycyjnych, w ramach kolejnych rund finansowania, przeprowadzanych przez spółki, czy też, reprezentowanie funduszy na Zgromadzeniach Wspólników i Walnych Zgromadzeniach Akcjonariuszy spółek, stanowiących lokaty Funduszy

DKIS zgodził się z wnioskodawcą, że tego typu świadczone usługi, jako stanowiące kompleksową obsługę mającą istotny wpływ na zarządzanie danym funduszem mogą korzystać ze zwolnienia od opodatkowania VAT, o którym mowa w art. 43 ust. 1 pkt 12 ustawy o VAT, przywołując przy tym w ramach wykładni definicję „zarządzania” zawartą w dyrektywie UCITS, powołując się na wspomniane orzecznictwo TSUE.

Końcowo warto odnotować, iż kolejna pozytywna interpretacja potwierdzająca zmianę podejścia DKIS na tym polu pozostaje szczególnie istotna z perspektywy pewności stosowania prawa zwłaszcza w kontekście braku dotychczas ukształtowanej na tym polu linii orzeczniczej NSA.